«Ақтолағай» борлы тауы

Ақтолағай - Ақтөбе облысы Байғанин ауданы аумағындағы ұзындығы 90 км тау жотасы.
Бұл республикалық және халықаралық маңызы бар мемлекеттік қорық қорының геологиялық және геоморфологиялық объектісі. Бұл жерлердің ландшафтының ерекшелігі - бор тауларының өте сирек кездесетін жамылғысы. Кейбір жерлерде табиғат оқшауланған қалдықтардың тік қабырғаларының, бағандарының, тауашаларының, жоталарының, террастарының, көшкін амфитеатрларының бүкіл лабиринттерін жасады.
Ақтолағай - дүниежүзілік мұхиттың бұрынғы түбі. Дәлелдер - акулалардың тістері, әр қадамда кездесетін кит омыртқалары, тасбақалардың, моллюскалардың, мұхит кірпілерінің қабықтары.
Үстірттің ұзындығы - 90 км, ені 5 -10 км. Ең биік Нартөбе атаулы нүктесінің биіктігі - 302 метр. Жем өзенінің жағасындағы Каспий маңы ойпатымен түйіседі. Бор жыныстарынан құралған. Батыс беткейі тік, жыралармен және жартастармен бөлінген. Ақтолағайдан Терісаққан өзені басын алады. Батысқа қарай Толағай-сор көлі орналасқан. Сероземалар мен сортаңдарда жусан, биюргун, тасбиюргун, сұр жусан, баялыш өседі.
Жергілікті тұрғындар Ақтолағайды ашық аспан астындағы мұражай деп атайды, кейбір тұрғындар бұл жерді Алатау деп атайды. Мұнда арыстан, титаник, шахмат ханшайымы, түйе, тасбақа, пирамида, сфинкс, шахмат торасы, киіз үй, пирамидалар және т.б. көптеген мүсіндерді көруге болады.
Ақсақалдардың айтуынша, Құрманғазының "Алатау" күйі осы шатқалға арналған.
Ақтолағай тауларының тағы бір таңғажайып ерекшелігі - күн сәулесінен үстірт өзінің түсін 3 рет өзгертеді. Таңертең сарғыш, күндіз ақ, ал кешке көкшіл түске айналады.
Шатқалдың тақия түріндегі әйгілі шыңы бар, оны Құлшар шыңы деп атайды. Кезінде Құлшар есімді Адай руының батыры шыңның үстінен үңгір қазып, жаудан қорғанатын болған. Жалғыз жол апаратын таудың басында батырдың қабірі тұр. Таудың басына көтеріле алатын биіктігі - 251 метр.